زمین جایی است که همه ما در آن متولد شدیم، رشد یافته و آرام می گیریم و کوچک ترین آسیب به این زیستگاه زندگی، ما را در همه جنبه ها تحت تاثیر قرار می دهد.

پس از دو چالش تغییرات جوی و کمبود آب شیرین، پدیده بیابان زایی، سومین مشکل بزرگ جامعه جهانی در قرن بیست ویکم به شمار می آید.

پیش بینی ها نشان می دهد تا سال 2050، خشکسالی بر سه چهارم از جمعیت جهان تاثیر گذاشته و این به معنای تشدید پدیده بیابان زایی است.

بیابان زایی به مفهوم تخریب سرزمین یا کاهش توان تولید بیولوژیک اراضی در منطق خشک، نیمه خشک و نیمه مرطوب را نیز در خطر تهدید قرار می دهد.

در واقع بیابان زایی دردی است که در طول سالیان اخیر به جان زمین افتاده و به جز پیامدهایی چون از بین رفتن پوشش گیاهی، گرد و خاک در یک منطقه، کم شدن بارندگی، فرسایش خاک، حاصلخیز نبودن زمین، پایین رفتن سطح آب های زیرزمینی و از بین رفتن حیات وحش، باید منتظر معضلاتی همچون بیکاری، گرسنگی، فقر و مهاجرت ناشی از بیابان زایی نیز بود؛ که همه در اثر این پدیده رخ می دهند. کاهش توان بیولوژیک خاک، غیرقابل کشت شدن اراضی حاصلخیز و اثرات گسترده اکولوژیکی، اجتماعی، اقتصادی و زیست محیطی، فقر و تخریب منابع پایه، تنها بخشی از آثار و پیامدهای جهانی پدیده بیابان زایی محسوب می گرد. از سوی دیگر، افزایش حساسیت اراضی به فرسایش، افزایش سیل خیزی را به دنبال دارد.

براساس گزارش های سازمان های بین المللی، پنج میلیارد هکتار از اراضی جهان در 110 کشور، با پدیده بیابان زایی رو به رو هستند. از این رو مقابله با این پدیده، نیازمند عزم ملی و بین المللی است. بیابان زایی و عواقب آن در چند دهه اخیر در جهان (به ویژه آفریقا و آسیا ) نشانه ای برای جهانیان بود تا تمام تلاش خود را برای مبارزه با این معظل جهانی به کار گیرند و چاره ای برای آن بیندیشند.

در کنفرانس سران ریو در سال 1992 معضل بیابان زایی در آفریقا مطرح و این امر منجر به تاسیس کنواسیون جهانی بیابان زایی به عنوان زیر مجموعه ای از سازمان ملل متحد شد. ایران سومین کشوری بود که به کنواسیون مقابله با بیابان زایی پیوست؛ هرچند فعالیت بیابان زایی خود را از سال 1344 (1965) آغاز کرد.

در سال 1194 مجمع عمومی سازمان ملل، به منظور افزایش آگاهی عمومی در این زمینه و پیگیری جدی تر برنامه های کنوانسیون، روز 17 ژوئن (27 خرداد) را با عنوان “روز جهانی مقابله با بیابان زایی و خشکسالی ” نام گذاری کرد. در هر سال شعاری برای این روز انتخاب می شود؛ که هدف خاصی را دنبال و خط مشی کلی را برای کشورها تعیین می کند. این شعار حکایت از نگرانی هایی دارد که بیش از سایر  مشکلات در این زمینه، نیاز به توجه دارند و باید اقداماتی فوری در رابطه با آنها صورت پذیرد. امسال این روز با شعار “اتحاد برای سرزمین، میراث طبیعی ما، آینده ما” گرامی داشته می شود. حدود 89 درصد کشور ایران تحت تاثر بیابان زایی بوده و 22 استان کشور از فرسایش بادی متاثر هستند.

خوشبختانه تاکنون در کشور، اقدامات ارزشمندی در حوزه مقابله  با بیابان زایی انجام شده که به عنوان نمونه می توان به ایجاد 1/4 میلیون هکتار جنگل های دست کاشت و 270 هزارهکتارعرصه های تثبیت شده با مالچ و اجرای موفق پروژه های بین المللی نظیر ترسیب کربن اشاره نمود. قطعا جلب مشارکت جوامع محلی و همکاری دست اندر کاران با لحاظ مولفه های اقتصادی و اجتماعی می تواندمهار پدیده بیابان زایی را سرعت بخشدو روز جهانی مقابله با بیابان زایی و خشکسالی، غنیمتی است تا با تکیه بر تجربیات ملی و بین المللی و نیز بررسی جامع و یکپارچه این پدیده، آن را به فرصتی برای جوامع محلی متاثر از بیابان زایی و خشکسالی تبدیل کرد.

غلامرضا هادربادی، عضو هیات علمی سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی

مجله دام و کشت و صنعت شماره 286